Previous Next

آتشکده آذرخش داراب

در حدود پنج كيلومتري جنوب شرقي داراب بناي شگفت انگيزي در دامنه كوه با طرح چليپا وجود دارد كه امروزه به مسجد سنگي شهرت دارد. برخي معتقدند اين مکان در ابتدا يكي از معابد مهم آیین مهر بوده که در زمان ساساني به آتشكده تغییر داده شده است. این بنا در سال ۶۵۲ ه.ق به مسجد تبدیل شد.

آتشکده آذرخش یکی از آثار منحصر به فرد تاریخی است که در دامنه شرقی کوه پهنا واقع گردیده است. این بنای شگفت انگیز که در دل کوه پهنا حجاری شده، بصورت صلیب می باشد. مساحت آن در حدود چهارصد و بیست متر مربع است که تمام دیوارها و محوطه جزرهای آن از کوه تراشیده شده و یکپارچه است. اطراف آن راهروهائی است که به یکدیگر متصل هستند. علاوه بر جزرهای متعدد  و راهروهای پیچ در پیچ در وسط آتشکده حوضی وجود دارد که اندازه آن با روشنائی در سقف یکسان است. در بیرون ساختمان اطاق کوچکی در دل کوه ساخته اند که احتمالاً محل اقامت نگهبان بوده است. این بنا که هم اکنون به مسجد سنگی مشهور است در ابتدا معبد مهر آریایی بوده و سپس در عصر ساسانی تبدیل به آتشکده شده که آذرخش نام داشته و دوره اتابکان نیز به مسجد تبدیل گردیده است. از این مکان بعنوان قصر دختر و کارونسرا نیز نام برده شده است. این مکان نمونه ای منحصر به فرد در ایران است. طولانی ترین قسمت آن، طول شرقی-غربی آن است که از در ورودی شروع می شود. ورودی های آن در سمت جنوب شرقی قرار گرفته و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی، تقریباً بیست متر است. این مسجد در مرکز دارای حوض سنگی است که به موازات نور گیر سقف در صخره نقرگردیده است. اضلاع نورگیر با طول و عرض حوض یکسان است و نور بنا را تأمین می کند. در قسمت ورودی یک هشتی وجود دارد. دور تا دور مسجد را رواقی همراه با جزرهایی به طور متوسط به قطر 85 سانتیمتر احاطه کرده است که در سمت راست محراب مسدود می شوند. سقف ها و جزرها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی بیضی شکل نزدیک به جناقی دارند و همانند طاق آهنگ می باشند. (پوشش طاق آهنگ از قدیمی ترین انواع پوشش منحنی در ایران است. در هفت تپه کوره ای موجود است با طاق آهنگ که در حدود دو هزار سال قبل از میلاد اجرا شده است و همچنین سردابه ای در چغازنبیل  مربوط به 1250 قبل از میلاد با طاق آهنگ اجرا شده است. البته طاق آهنگ جهت پوشش دهانه هایی که عرض طولانی دارند استفاده می گردد.)
بنای این اثر باستانی را به پوراندخت دختر داراب کیانی نسبت می دهند و ساخت آنرا حدود سده سوم قبل از میلاد عنوان کرده اند. پس از قرن ها، مقارن با سلطنت هلاکوخان مغول، در سال ۶۵۲ ه.ق به دستور ابوبکر بن سعد ابن زنگی که در فارس حکومت داشته در قسمت سمت چپ این بنا محرابی رو به قبله ساخته شد که بعد از ساخت محراب آن را مسجد نامیدند. در بالای محراب به خط ثلث نوشته شده: "به فرمان پادشاه زمان اتابک ابوالمظفر ابوبکر اتابک در ماه رمضان سال ۶۵۲ ه.ق این محراب ساخته شده است." در ساختمان این بنا دو کتیبه وجود دارد که یکی بعد از ورود به مکان بر بالای مدخل ورودی و دیگری اطراف محراب است که حاوی مطالب و آیات قرآنی است، این سنگ نوشته ها به زبان کوفی و مربوط به دوره اتابکان همزمان با ساخت محراب می باشد. کتیبه بالا ناخواناست و کتیبه پائین تاریخ ۶۵۲ را نشان می دهد. فرصت الدوله شیرازی نیز بخشی از مسجد را ترسیم کرده است که شامل بخش درونی مسجد سنگی می باشد. کتیبه اطراف محراب به خط کوفی نقر شده و در معرض فرسایش جبران ناپذیری می باشد. این بنای تاریخی دارای نمایی کاملاً اسلامی است هر چند که قدمت آن به دوران قبل از اسلام می رسد. پلان این بنا همانند چهار طاقی ها یا به پیروی از طرح آنها، در دل صخره نقر گردیده است و شباهت  زیادی به چهار طاقی ایزدخواست دارد که در دوران اسلامی با مسدود کردن بعضی قسمت های آن به مسجد تبدیل گردیده است و این امر ما را بر آن می دارد که مسجد سنگی را یک بنای اسلامی-ساسانی بدانیم.