Previous Next

یخچالهای خشتی ابرکوه

یخچال ‌های ابرکوه با ارتفاعی حدود ۲۰ متر از آثار تاریخی این شهرستان هستند که به شکل مخروطی بنا شده و محل ذخیره یخ برای فصل تابستان بوده‌ اند.

از بناها یی که می توان در ابتدای ورود به شهر ابرکوه از سمت استان فارس و یا خروجی از سمت یزد تماشا کرد، یخچال های خشتی است که با گذشت سالیان طولانی همچنان با شکوه پابرجا مانده و تقریبأ اکثر مسافران عبوری در کنار آن توقف می کنند و عکسی به یادگار می گیرند. قدمت برخی از این یخچالها به عهد قاجار و برخی دیگر به رونق جاده ابریشم برمی گردد و به ثبت آثار ملی ایران نیز رسیده اند. در شهرستان ابرکوه و در نقاط مختلف چهار نمونه از این یخچال ها وجود دارد. يخچالها (كه دربعضي ازشهرها به آن يخدان هم مي گويند) بناهايي اغلب خشتي با پلاني دايره شكل ومخروطي هستند. علت نامگذاري يخچال به این علت است كه كف بنا هم ارتفاع با بيرون بنا نبوده واغلب براي نگهداري يخ، داخل آن گودالي كاسه شكل حفرمي شد. چنانچه ياد شد اين مکانها براي توليد و نگهداري يخ ساخته مي شدند بدان شكل كه در شبهاي سرد زمستان آب را در جويهاي كنار بنا با ارتفاع كم نگه مي داشتند تا صبح آب داخل جوي يخ مي زد. سپس يخهارا شكسته و داخل مخزن مي انباشتند. اين كار شبهاي متوالي انجام مي شد تا گودال داخل مخزن هم سطح كف پرمي شد. سپس درب يخچال را بسته و يخهارا براي استفاده در تابستان نگه مي داشتند. در معماری یخچال ها، سازندگان بنا به نکات مهمی چون برودت مناسب برای نگهداری یخ، نوع مصالح ساختمانی بنا، چگونگی تولید یخ و عایق کاری بنا توجه میکردند. هر یخچال دارای قسمت هایی چون دیوارهای سایه انداز، حوضچه های تولید یخ و چاله وسیع مخروطی شکل است که بر فراز این چاله، گنبد بزرگ خشتی بنا شده است. دیوار گنبد در پایین دارای قطر زیاد است و هر چه به رأس نزدیکتر می شود از قطر آن کاسته شده و گاه معمار برخی یخچالها مانند یخچال فتح آباد ابرکوه، برای کم کردن فشار وارد بر گنبد، آن را به صورت پله پله (مطبق) ساخته است. ورودی مخزن های یخ معمولأ رو به شمال قرار داشته که به وسیله سطحی شیب دار، برای انتقال آسان یخ، به حوضچه ها مرتبط می شدند. یخچال ها اغلب دارای دو در بوند که یکی در سمت شمال و دیگری در سمت جنوب قرار داشت و در زمستان از در شمال و در تابستان از درب جنوبی استفاده می شد، یخچال دار از طریق این درب، یخ را تحویل مشتری می داد و هنگامی که از درب ها استفاده نمی شد، آنها را با یک تیغه خشت و گل مسدود می کردند. ارتفاع بلند یخچال ها به این دلیل بوده که با توجه به گرمای تابستان، حرارت در بالا قرار گیرد و مانع از ذوب شدن یخ در کف یخدان شود. پس از اینکه یخچال پر می شد، روی یخ ها را با یک نوع گیاه خشکیده به نام “پیزو” می پوشاندند.