Previous Next

بازار بزرگ تبریز

بازار تاریخی تبریز مشتمل بر 160 بخش سرا، مسجد، زورخانه، یخچال و کاروانسرا است و بزرگترین بازار مسقف جهان محسوب می شود. بازار تبریز با حدود یک میلیون متر مربع مساحت به شکلی که 70 هکتار آن را حریم و 30 هکتار آن را عرصه تشکیل می دهد؛ شایسته ی عنوان بزرگ ترین سازه ی سرپوشیده ی جهان است. بازار تاریخی تبریز به عنوان بزرگ ترین سازه ی بهم پیوسته جهان در سی و چهارمین جلسه ی سازمان یونسکو در سال 2010 در شهر برزیلیا پایتخت کشور برزیل بررسی شد و با اکثریت آرا به ثبت رسید.

اختصاص بخشی از فضای شهری به فعالیت های بازرگانی و اقتصادی، همواره و از دوران کهن در شهرهای ایران قابل مشاهده است؛ بازار یکی از عناصر شاخص شهرهای اسلامی بوده و در اکثر شهرهای ایرانی، بازارهایی است جذاب که همیشه مورد توجه شهروندان و گردشگران است و از بین همه ی بازارها ی ایران، بازار تبریز همواره در طول زمان مورد توجه و تاکید بوده است. بازار تاریخی تبریز مشتمل بر 160 بخش سرا، مسجد، زورخانه، یخچال و کاروانسرا است و بزرگترین بازار مسقف جهان محسوب می شود.  بازار تبریز با حدود یک میلیون متر مربع مساحت به شکلی که 70 هکتار آن را حریم و 30 هکتار آن را عرصه تشکیل می دهد؛ شایسته ی عنوان بزرگ ترین سازه ی سرپوشیده ی جهان است. بازار تاریخی تبریز به عنوان بزرگ ترین سازه ی بهم پیوسته جهان در سی و چهارمین جلسه ی سازمان یونسکو در سال 2010 در شهر برزیلیا پایتخت کشور برزیل بررسی شد و با اکثریت آرا به ثبت رسید. بازار بزرگ تبریز با داشتن حدود 5500 باب حجره، مغازه و فروشگاه، 40 گونه شغل، 35 باب سرا، 23 کاروانسرا، 25 باب تیمچه، 20 باب مسجد، 20 باب راسته و راسته بازار، 11 باب دالان و 9 باب مدرسه ی دینی، 7 بازارچه، 5 حمام، 2 یخچال و یک زورخانه از اهمیت تاریخی برای ساکنان شهر و فعالان در این مجموعه برخوردار است.
در خصوص قدمت بازار تاریخی تبریز شاید بهتر است گذری بر جاده ابریشم داشت که از چین و ماوراء چین تا تبریز ادامه داشته و شهر تبریز را به 4 راه ارتباطی عمده ای تبدیل کرده و تجارت جاده ی ابریشم به استانبول و کشورهای عربی و خاورمیانه را  برقرار می کرده است و همین است که تاریخ دقیق ساخت این مجموعه مشخص نیست اما بسیاری از منابع تاریخی رونق این بازار را از دوره ی سلجوقیان می دانند و حتی بسیاری از جهانگردان از سده ی چهارم ه.ق تا دوره ی قاجار از آن به نیکی یاد کرده اند. در دوره ی روادیان و اتابکان آذربایجان، تبریز از مشهورترین شهرهای آذربایجان به شمار می آمده به طوری که در این شهر پارچه های خطایی و اطلس و سقلاطون و ... بافته می شده و به سایر سرزمین های مشرق و مغرب زمین فرستاده می شده است. 
دوره ی اوج اهمیت یافتن شهر تبریز به لحاظ سیادی و تجاری در دوره ی ایلخانیان بوده است. در این دوره با پایتخت شدن تبریز در قلمرو گسترده ی ایلخانی، بازارهای متعددی  درمرکز شهر  و محلات و شهرک های پیرامونی شهر تبریز احداث می گردد. به این ترتیب همواره سخن از بازار تبریز و وسعت و وفور کالاهای موجود در آن بوده است و شکوه آن همواره در طول تاریخ مطرح است. هر چند زلزله های سهمگین و بلایای طبیعی بارها به شهر و بازار آسیب زدند، بازسازی های مجدد باعث حفظ اهمیت بازار شده است. همچنان که در پی زلزله 1194 ه . ق ، حاکم شهر، نجفعلی خان دنبلی دستور احداث بارویی با 8 دروازه در پیرامون شهر را صادر کرد. در پشت هر بارو بازارچه هایی ساخته شد که بعضی از آنها به بازار مرکزی شهر اتصال یافت. در دوره ی قاجار با رونق بازرگانی، بازار تبریز توسعه یافت و به این ترتیب  شاکله ی این بازار قاجاری عنوان می شود. با ورود عباس میرزا، نایب السلطنه به تبریز رویکرد جدیدی در عمران و آبادی شهر آغاز گردید. بسیاری از بخش های بازار در زمان ولیعهدی وی مورد بازسازی قرار گرفته و توسعه یافت. نخستین تاجران انگلیسی که با ایران داد و ستد کردند، در زمان عباس میرزا به تبریز آمده و این شهر را پایگاه تجاری خود قرار دادند. اینان راه طرابوزان به تبریز را از مسیر قدیمی جاده ی ابریشم گشودند.
فضاهای کالبدی بازار را به دو بخش کلی می توان دسته بندی کرد، یکی فضاهای کالبدی مربوط به خود بازار همانند راسته، رسته، چهارستون، تیم، تیمچه، قیصریه، سرا، کاروانسرا، دالان، کالنبار، دکان و ... و دوم فضاهای کالبدی متمم بازار همانند مسجد، مدرسه، حمام، ضرابخانه، ...در مورد فضاهای کالبدی مربوط به خود بازار اینگونه باید بیان کرد که راسته، به معنی راه راست و هموار، مسیر اصلی بازار را گویند که یا به صورت موازی و یا متقاطع هستند و فعال ترین و شلوغ ترین بخش بازار است. رسته به معنی صنف و دسته است و هر رسته ای به عرضه و فروش کالای خاصی اختصاص دارد. دالان هم به معنای راهروی سرپوشیده ای است که تفاوتش با رسته  در این است که در دالان در کنار جنس های مشابه، جنس های گوناگونی نیز وجود دارد. کالنبار یا خانبار هم محوطه ی بزرگی پشت سراها است و محلی جهت انبار جنس بوده است. جنسی که حمل بر چهارپایان بوده  نباید وارد بازار  می شده است لذا اجناس از راهی موازی به نام پس کوچه در خانبارها خالی می شد.