Previous Next

نارین قلعه یزد

نارین قلعه ی میبد یزد، از بناهای تاریخی و باشکوه ایران کهن، که دیگر بار هنر معماری ایرانیان را به نمایش می گذارد و زبان تحسین باستان شناسان و تاریخ دوستان را می گشاید. از کهن ترین تمدن بشری تاریخ یزد، نوعی تاریخ شهرسازی مصور، عمارت عظیم تاریخی، دژی است کهن، از بناهای خشتی برجای مانده از ایران کهن، که به دلیل نوع معماری به کار رفته در آن، همچنان محکم و استوار از دل تاریخ قدبرافراشته است.

برخی نام نارین قلعه را به انارین (مثل انار) نسبت می‌دهند چون شکل آن بزرگ است و در بالا مثل انار جمع می‌شود و برخی می‌گویند نارین از نار (آتش) گرفته شده و حتی افراد بومی میبد این جا را به نارنج قلعه می‌شناسند و می‌گویند که اطراف این جا درخت های نارنج بوده؛ که در هرصورت هیچ کدام از این موارد صحیح نیست. چیزی که آقای دکتر پویا، نویسنده و محقق گرامی  به آن اعتقاد دارند این است که نارین کلمه‌ای هست مغولی به معنای تودرتو؛ زیرا که  نارین قلعه ی میبد از چندتا لایه تشکیل شده و سبک آن همانند مدائن است که هفت شهر تو بر تو بوده است. اسم لایه وسط کهن دژ است و دور آن را یک بافت شهری به نام شارستان احاطه کرده و بعد از آن لایه ی رَبض هست که شارستان را احاطه کرده و مزارع کشاورزی مردم بوده است. بین هر کدام از این‌ها لایه‌های دفاعی قرار داشته که به نوعی مانع هجوم دشمن به داخل قلعه می‌شده است. چند لایه ی دفاعی وجود دارد که باعث شده این قلعه را یک قلعه شکست ناپذیر کند و زمانی که  دشمنان توانسته اند آن را فتح کنند، به طور مثال در دوره تیموری،  با سختی و مشکلات خیلی زیادموفق شده اند.

 قدمت نارین قلعه حدود 5000 سال می‌باشد و حتی در ورودی آن نوشته شده 4000سال پیش از میلاد، که البته 5000 سال تقریباً مسجل می‌باشد.خیلی از باستان شناسان معتقدند که یکی از قدیمی ترین قلعه های خشتی موجود در دنیا نارین قلعه است. بنابراین مکانی است با اهمیت، و ارزش دیدن را دارد. شاید بتوان گفت زیباترین دید روی بافت قدیم در استان یزد در نارین قلعه میبد دیده می‌شود.خیلی از گردشگران وقتی به این مکان می‌آیند درخواست می‌کنند که دوباره در هنگام غروب برای گرفتن عکس های ماندگار و زیبا به این مکان بازگردند. نارین قلعه در پنج طبقه به صورت متقارن یا هفت طبقه نا متقارن (که دو طبقه ی آن دوبلکس بوده) ساخته شده و متأسفانه حدود پنجاه سال پیش که این خیابان را می‌ساختند دیوارهای ضخیم را خراب کردند ودر محوطه ریختند و دو طبقه ی قلعه پر شد و دیگر  پیدا نیست. در حیاط، زمانی خانه های مردم بوده و در این جا زندگی می‌کردند که سه طبقه آن  قابل تشخیص است. در قسمت پایین دست نارین قلعه، تپه های تشکیل شده از گِل رس وجود داشته و قلعه در بالای آن ساخته شده، طبقه ی اول در 5000 و یا 6000 سال پیش ساخته شده که حالت بوکنی داشتند، مانند میمند، یعنی با دست سوراخ هایی را درست می‌کردند و داخل رفته و فضا را باز می‌کردند و به شکل اتاق در می‌آوردند. حتی ستونی را که می‌خواستند ایجاد کنند را نمی‌ساختند و در کنده کاری ها تکه ای را به عنوان ستون جا می‌گذاشتند. طبقه ی اول به این سبک ساخته شده بود و در دوره های بعدی به آن طبقاتی اضافه می‌شده مثلاً  طبقه ی چهارم مربوط به دوره هخامنشی می‌شود و طبقه آخر در دوره آل مظفر (حدود هشتصد سال پیش) ساخته شده است. 
بخش کهن دژ، مهم ترین بخش نارین قلعه است. در اطراف نارین قلعه چهار برج نگهبانی و دو خندق وجود دارد. اطراف کهن دژ را یک خندق (Moat) احاطه کرده و روی این خندق یک دروازه ی متحرک چوبی وجود داشته که روی خندق را می‌پوشانده و برداشته می‌شده که در حال حاضر از بین رفته و جزئی از خیابان شده است. در موزه زیلو بافی یک ماکت از نارین قلعه وجود دارد که قسمت دروازه متحرک نیز در آن ماکت مشخص است.  برای اثبات قدمت  واقعی نارین قلعه می‌توان از  ابعاد خشت های به کار رفته در طبقات رجوع کرد به این صورت که خشت هایی با ابعاد 42*28*12 سانتیمتر، به عنوان شناسنامه معماری زمان هخامنشی شناخته می‌شوند و در هر بنایی که این خشت ها را ببینند متوجه می‌شوند که مربوط به زمان هخامنشی است. و برخی از خشت های نارین قلعه متعلق به زمان اشکانی است که می‌توان از سایز، آن ها را تشخیص داد. اگر که خشت های طبقه چهارم هخامنشی باشد و طبقه ی چهارم حدود 2500 تا 2800 سال قدمت داشته باشد، می‌توان حدس زد که طبقه اول چقدر قدیمی تر است که 5000 سال منطقی به نظر می‌رسد.
طبقه ی پنجم را آل مظفر که راهدار بودند، حدود هشتصدسال پیش ساخته اند. امیر مظفر پدر امیر مبارزالدین محمد از طرف اتابکان راهدار میبد بوده و بعد از فوت امیر مظفر حکومت به دست پسرش امیرمبارزالدین محمد که آدم جنگجویی بوده می‌رسد به همین جهت نیز به او لقب مبارزالدین می‌دهند. امیرمبارزالدین محمد نیز ادعای استقلال می‌کند و شروع به گسترش قلمرو می‌کند و به همین دلیل تقریباً کل استان فارس، استان اصفهان، استان کرمان و استان خوزستان به قلمرو آل مظفر ملزم می‌شود  و  حدود هفتاد و هفت سال حکومت می‌کنند تا این که تیموریان می‌آیند و بالاخره با سختی بسیار موفق می‌شود. سختی بسیار به این دلیل که اگر کسی می‌خواست به این جا حمله کند بایستی اول از خندق پشت دیوار شارستان عبور می‌کرده و دیوار شارستان را خراب کند تا بتواند به داخل بیاید و بعد باید با مردم شارستان می‌جنگیده و بعد یک خندق دیگر سر راهش بوده و بعد دیوار حیاط بیرونی بوده و در نهایت دیوار کهن دژ بوده که باید از آن عبور می‌کرده است. به خاطر وجود این لایه های دفاعی متعدد می‌توان گفت یک قلعه شکست ناپذیر بوده و به این دلیل نامش را  نارین، به معنی تو در تو نهاده اند.  
بعد از تسخیر تیموریان،  با وجود این که مردم یزد به آل تیمور شوریده بودند و انتظار می‌رفت که انتقام سختی از آن ها گرفته شود، تیمور نه تنها انتقام نگرفت بلکه حتی دستور داد مالیات دو سال مردم یزد را ببخشند و یکی از اصلی ترین دلایلی که این کار را کرد این بود که در هجوم مغول که قبل از آن اتفاق افتاده بود و تقریباً تمام ایران تخریب شده بود، حاکم یزد، یزد را به مغول ها تسلیم کرد و وقتی شما تسلیم می‌شدید دیگر با شهر کاری نداشتند و به همین خاطر یزد آباد مانده بود و دلیل دیگر اینکه یزد خصوصا شهر میبد بر سر راه سه تا شاهراه است؛ شاهراه کرمان-ری،  شاهراه فارس-مشهد و شاهراه اصفهان-سیستان. این سه راه اصلی بوده که از میبد رد می‌شده و به طور کلی از یزد و به همین خاطر به دلیل اهمیت تجاری که یزد داشت مغول هاآن را تخریب نکردند.
در نارین قلعه ی میبد یزد، بخش های مختلف کهن دژ و شارستان طبقه بندی شده بودند و آن ها را بخش بالایی و پایینی می نامیدند به این صورت که در بخش پایینی بخش مردم‌نشین، مسجد، حمام و گذرگاه‌ها و دیگر بخش‌های شهری بوده است که به دلیل خسارات و خرابی‌های بسیار صورت گرفته، امروزه اثری از آن‌ها باقی نمانده است که به این بخش در معماری شهری، شارستان می‌گویند. این درحالی است که در بخش بالایی که به حاکم‌نشین معروف است، عمارات و مکان‌هایی در سه طبقه احداث شده است که از دربند سوم شروع و با حرکتی حلزونی شکل در بخش شاه‌نشینی که به شاه‌نشین مظفری معروف است، پایان می‌یابد. به این صورت که خانواده ی شاهی در بخش بالایی زندگی می‌کردند و دسته ی دوم افراد  مانند طبقه ی روحانیون، افسران و ارتش در طبقه بعدی و افراد کمتر مهم  مانند کارمندان اداری و دبیران در حیاط زندگی می‌کردند. بافت شارستان میبد بسیار زیبا و وصف ناپذیر است که برای پیاده روی و به تصویر کشیدن لحظات ناب گردشگران بسیار مناسب است. این بنای کهن سال ۱۳۵۴ با شماره‌ی ۳۴۹۰ به ثبت ملی رسیده است.