Previous Next

مسجد جامع زواره

اولین مسجدی که اساساً با طرح چهار ایوانه ساخته شده‌ است، مسجد جامع زواره می‌ باشد. ساختمان این مسجد در سال ۵۳۰ هجری قمری اتمام یافت و محراب آن نیز که از زیباترین بخش‌ های بنا است در سال ۵۵۱ هجری قمری ساخته شده‌ است.

مسجد جامع زواره به مانند مسجد جامع اردستان از پیشینه بسیار زیادی برخوردار است. بنای مسجد جامع زواره دربخش مركزی زواره، در 15 كيلومتری شمال خاوری اردستان واقع شده و با توجه به مدارك موجود، اولين مسجد چهار ايوانی ايران است كه در دوره سلجوقی ساخته شده و اصالت خود را به نحو شايسته‌ ای محفوظ داشته است. تاریخ این مسجد به عصر سلجوقیان باز می گردد. وقتی قرار شد در زواره مسجد جامعی بنا نمایند. بنای گنبدی شکل اردستان را سرمشق قرار دادند لکن چون در ظرف این مدت نمونه تازه ای از مسجد پیدا شده بود به همین دلیل مسجد جامع زواره به مسجدی چهار ایوانی تبدیل گردید و مسجد اردستان که هنوز نو اما اسلوبش بر خلاف معمول زمان بود به سبک آن روز تغییر شکل یافت و به پیروی از مسجد زواره از سال 553 تا 555 ه.ق به مسجد چهار ایوانی تبدیل یافت. اين مسجد به وسعت حدود 1200 مترمربع با مصالح آجر و سنگ و گچ و خاك و با نقشه چهار ايوانی و طرح مستطيل شكل ساخته شده و مشتمل بر صحن چهار گوش، ايوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان، رواق، سردر، مناره، محراب گچبری نفيس و كتيبه‌ هايی زيباست.
سطح مسجد حدود يك متر از زمين‌های اطراف مرتفع‌ تر و دارای دو سردر ورودی مزين به آجركاری و طاق نماهای در خور توجه در ضلع خاوری و باختری است. از اين ورودی‌ ها می‌ توان وارد فضای طاق دار و سپس صحن مسجد شد. صحن مسجد به ابعاد 5/16×18 متر در چهار طرف دارای ايوان و دهانه‌ های طاق‌ دار است. كف صحن با آجر و سنگ فرش شده است. با توجه به مشابهت بسيار اين مسجد با مسجد جامع اردستان و هم زمانی تقريبی آنها و وجود كلمه «احمد» در كتيبه جامع زواره، به احتمال زياد، بانی آن همان بانی مسجد جامع اردستان يعنی ابوطاهر بن غالی بوده است. ايوان‌ های مسجد دارای ابعاد مختلف هستند، بدين ترتيب كه ايوان جنوبی از ايوان شمالی بلندتر و عريض‌ تر و ايوان شمالی از ايوان‌ های باختری و خاوری بزرگ‌ تر است. سطوح ايوانها، آجری ساده است و تنها در جرزهای طرفين دارای طاق نماهای محراب گونه سه طبقه‌ اند. ايوان جنوبی صحن به دهانه هفت متر دارای پوشش رسمی بندی زيبايی است. اين ايوان از طريق ضلع جنوبی به گنبدخانه و از اضلاع خاوری و باختری، به شبستان‌ های طرفين راه پيدا می‌كند.
شبستان گنبد دار مسجد دارای گنبدی آجری است كه در كمال زيبايی و تناسب به وسيله گوشه سازی بر طرح مربعی قرار گرفته است. گوشه سازی گنبد از نوع پتكانه با ارتفاع زياد است. گنبد به قطر دهانه حدود 8 متر، از نوع دو پوسته پيوسته است. دو پوسته اين گنبد از ارتفاع شكرگاه، از هم جدا شده‌اند. پوسته درونی، از نوع بيضوی و پوسته خارجی، از نوع نوع شب دری تند است. ارتفاع داخلی گنبد، 13 و ارتفاع خارجی آن، 14 متر است. آجركاری سطح زيرين گنبد و منطقه انتقالی به شيوه تزيينی تا حدودی شبيه گنبدخانه‌ های مسجد جامع اصفهان اجرا شده است. در زير گوشه ساز، كتيبه سراسری بنا به خط كوفی از آجر تراش در زمينه‌ ای از گل و بوته گچی مشتمل بر آيات قرآنی و عبارات تاريخی قرار دارد كه متأسفانه بخش عمده آن از بين رفته است. در ضلع جنوبی گنبدخانه، محراب نفيس گچبری با وضعيت نسبتاً خوبی برجای مانده است. اين محراب متشكل از دو حاشيه و دو طاق نما با هلالی تيزه ‌دار بر روی هم است. هر كدام از طاق نماها بر دو ستون با سرستون‌ هايی قرار گرفته‌ اند. سطوح محراب دارای تزيينات گچبری برجسته مشتمل بر كتيبه‌ هايی به خط كوفی و نسخ و نقوش گياهی و اسليمی است. كتيبه‌ های اين محراب مشتمل بر آيات قرآنی با رنگ نارنجی رنگ‌ آميزی شده‌ اند.