Previous Next

برج کبوترخانه ده قلوی زیباشهر مبارکه اصفهان

کبوترخانه‌ ها یا کفترخانه‌ ها، که در زبان محلی کبوترخان نیز گفته می شود، ساختمان‌ های قدیمی هستند که معمولاً به شکل استوانه ساخته شده اند.

پیش از رواج کودهای شیمیایی کشاورزان مناطق مختلف ایران از جمله اصفهان از فضله پرندگان برای افزایش بهره وری خاک استفاده می کردند و برای این منظور بناهایی که کبوترخانه نامیده می شد، در اطراف آبادی ها و مزارع ساخته میشد. برج های کبوتر یا کبوتر خانه ها معمولا شکل یکسانی دارند، ولی حجمشان با هم متفاوت است. کاربرد آنها گردآوری کود پرندگان برای استفاده در زمین های زراعی بوده است. شیوه کار به این صورت بوده که کشاورزان با ساختن این بناها در کنار مزارع خود، آنها را به پناهگاه پرندگان تبدیل و ضمن حفاظت از این حیوانات و تامین خوراک آنها، کود مورد نیاز مزرعه خود را نیز تأمین می کردند. تعداد زیادی از این برج ها در شهر اصفهان و اطراف آن قرار دارند که امروزه گرچه کاربرد سابق را ندارند، اما بسیاری از آنها بازسازی و مرمت شده اند و اکنون به عنوان جاذبه های گردشگری این منطقه به شمار می آیند.
در کل باید گفت که معماری داخلی کبوترخانه ها استثنایی است. عظمت این بناها هم به سبب گستردگی و شکوه و هم به سبب تنوع در فرم اعجاب برانگیز است. این بناها مانند سایر آثار معماری ایرانی هم از نظر اقتصادی کاربرد دارد و هم از لحاظ شکل ظاهری بسیار زیبا و چشم نواز هستند. کبوترخانه‌ ها برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی فراهم امده بودند. کود کبوتر در گذشته استفاده های بسیاری در صنعت و کشاورزی داشته است. فضولات حاوی مقادیر قابل توجهی نیتروژن شیمیایی و آلی و دارای اکسیدهای فسفر و پتاسیم کبوتران در مزارع کشاورزی، بین کشاورزان خرید و فروش می شد. این فضولات باعث می شد تا بهترین محصولات کشاورزی از سیفی جات و سبزی جات گرفته تا خربزه، گلابی، به، سیب، حبوبات و گندم تولید شود. کاربردهای کود کبوتر در  صنعت دباغی و چرم سازی و ساخت باروت بوده است. به همین دلیل  شاه عباس صفوی مالیات نسبتا سنگینی بر کبوتر خانه‌ها وضع کرده بود.
شاردن جهانگرد فرانسوی که در روزگار صفوی از ایران دیدن کرده‌است می‌ نویسد: «به باور من ایران کشوری است که بهترین کبوترخانه‌ های جهان در آنجا ساخته می ‌شود... این کبوترخانه‌ های عظیم، شش بار بزرگ ‌تر از بزرگ‌ ترین پرورشگاه‌ های پرندگان ما هستند. پیرامون اصفهان بیش از ۳۰۰۰ کبوترخانه شمرده‌ شده است.» دقت در اجرای این برج های کبوتر به حدی بوده است که درصد اشتباه ورود پرندگان و جانوران مزاحم را به صفر می رساند، زیرا اگر حتی یک مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون کبوترخانه راه می یافت، هرگز هیچ کبوتری احساس امنیت نکرده و وارد کبوترخانه نمیشد.