Previous Next

قنات بلده فردوس

قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی مربوط به دوره‌ ساسانی و از قنات‌ های ایرانی ثبت‌ شده به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو است که بخش‌ های عمده‌ ای از زمین‌ های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می ‌کند.

ایران دارای ۳۶۳۰۰ رشته قنات فعال با طول کلی ۲۷۴۰۰۰ کیلومتر (طبق کتاب قنات های ایران اثر اچ ای وولف) می باشد.اگر می‌ خواهید عظمت این عدد را درک کنید آن را با طول دیوار چین و یا قطر کره زمین مقایسه کنید: طول قنات‌ های ایران ۴۳ برابر طول دیوار چین و معادل ۱۸ برابر قطر کره زمین (۱۴۶۶۳ کیلومتر) است و نمادی از توسعه پایدار و مدیریت عادلانه منابع کمیاب به شمار می ‌آید. تعداد قنات‌ هایی که در ایران وجود دارد، به تنهایی بیش از تعداد تمام قنات‌ های موجود در خارج از ایران است. شگفتی فناوری قنات‌ ها و سودمندی آنها برای حفاظت از محیط زیست سبب شد تا ۱۱ قنات از منحصربه فردترین قنات‌ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد. مجموعه قنوات بلده، ۱۶ رشته قنات فعال (مجموعا ۲۷ رشته) و دو دهنه چشمه دارد و آب آن به یک شاهجو (جوی بزرگ) می‌ ریزد. این شاهجو که به دو جوی کوچکتر تقسیم می ‌شود، ۳۵ کیلومتر را طی کرده و در طول مسیر خود، زمین‌ های کشاورزی و باغات متعددی را در دشت فردوس آبیاری می ‌کند. برای کاهش میزان نفوذ آب و همچنین کاهش تبخیر آن، پس از جاری ‌شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاک رس به آب اضافه می‌ کنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین کاهش یابد. به فردی که وظیفهٔ گل ‌آلود کردن آب را بر عهده دارد، «تیره ‌گر» اطلاق می ‌شود. از آنجا که حجم آب این قنات، بسیار زیاد بوده، آب آن را در دو جوی متفاوت هدایت می ‌کردند و افرادی را به عنوان کیال (تقسیم کننده آب) و جویبان با احتساب دستمزد کامل و مخارج خورد و خوراک به صورت تمام وقت برای آنها در نظر گرفته بودند. بیش از نیمی از حق آبه قنات بلده وقف شده و این امر سخاوت مردمان کویر را با وجود مشقات زندگی نشان می‌ دهد.
تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست، ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دورهٔ ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامهٔ خود آن را به کیخسرو نسبت می ‌دهد. حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می ‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) کند و شاه عباس آبها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد. گفته می ‌شود که شیخ بهایی در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم کرد، به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ ‌ها مشروب شود. کل قنات‌های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند. این قنات، بخش زیادی از باغ ‌ها و زمین ‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می ‌کند. همچنین در گذشته، علاوه بر کشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌ انبارها و پس از ته‌ نشین ‌شدن خاک آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌ شده‌ است. بررسی‌ های کارشناسی انجام‌ شده، نشان داده‌ اند که کانال ‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دورهٔ پرورش ماهی دارند. شهر تاریخی بلده فردوس خراسان جنوبی علاوه بر دارا بودن این اثر ثبت جهانی شده بی ‌نظیر دارای طبیعتی زیبا در مسیر آب خارج شده از قنات است که گردشگران می‌ توانند با گذراندن ساعاتی در روز از آن لذت ببرند. وجود کوچه باغ‌ های زیبا با دیوارهای کاهگلی و آسمان آبی می ‌تواند برای گردشگران منظره‌ ای زیبا و نقاشی شده‌ ای را نمایان کند.