Previous Next

سد فریمان

سد فریمان بندی تاریخی در شهرستان فریمان استان خراسان رضوی است. این سد بر روی رودخانه فریمان در یازده کیلومتری شهر فریمان و هفتاد کیلومتری جنوب شرقی مشهد ساخته شده است.

بند فریمان از مشهورترين و با ارزش ترين آثار ديدني و تاريخي استان است كه شيوه معماري و چگونگي ساخت بند که طی سالیان دراز جاودانه باقی مانده است، قابل توجه است.  زمان دقيق احداث این سازه سنگی-آجری مشخص نيست. بنا به روايتی، زمان احداث آن را مربوط به دوره ایلخانان مغول مي دانند ولي گزارش شده كه ابتدا اين بند هزار سال پيش تا ارتفاع چهار متر ساخته شده بود و سپس در ساختمان آن تجديد نظر گرديده و ارتفاع آن را به بیست متر رسانده اند. در دهه هفتاد شمسی نیز ارتفاع سد با طرح و آجر سنتی افزایش یافت. نمای بند که به ایوانچه هایی مجهز گردیده به زیبایی آن افزوده است. این اثر تاریخی در زمان های مختلف مرمت گردیده است. فريمان و بند آن در عهد قاجاريه خالصه دولتي بوده و اگر به دفاتر دهات خالصه قبل از قاجار نیز دسترسي پيدا کنیم محتمل است در عهد صفويه نیزعنوان خالصه بودن را داشته باشد. در دوره قاجاریه، عین الدوله پس از عزل از صدارت، چند ماه در فریمان متوقف بود که در این مدت برای افزایش استحکام بنای سد، توسط پیشکار خود، مجد السلطان، در جلو دیوار سد پایه هرمی شکل بسیار قوی ساخت تا فشار وارد از طرف آب مخزن به دیواره سد را مهار کند.
ضمن تعمیرات اوایل قرن حاضر دریچه ‌ها را بسته اند؛ ولی در صورت طغیان‌ های شدید، آنها را باز می ‌کنند تا آب از روی سد عبور نکند. در بخشی از طغیان رودخانه، آب از دو کناره سد و از روی سنگ ‌های کوه جاری می ‌شد که بدین ترتیب، بدنه سد از خرابی مصون می‌ ماند. با توجه به وضع موجود سد می ‌توان آن را از نوع سد های پایه ‌ای یا پشت بند دار دانست. آبگیری از سد به وسیله دو برج آبگیر که هر کدام مستقل کار می ‌کند، انجام می‌ شود. بدین طریق، آب از مجراهای تعبیه شده در عمق ‌های مختلف بند به داخل چاه ‌ها وارد و از کف چاه در جانب دیگر سد خارج می‌ گردد. برای باز کردن مجراهای فوق، الوارهایی در داخل چاه، در ارتفاعات مساوی و در جهات مختلف نصب کرده ‌اند. این الوارها به جای پلکان مارپیچی و برای پایین رفتن و باز و بسته کردن مجراها و همچنین از بین بردن و برای پایین بردن انرژی سقوط آزاد آب و ممانعت از تخریب بدنه چاه تعبیه شده‌ است. طول تاج سد حدود ۱۰۰ متر، ارتفاع دیواره ۲۰ متر و مصالح مورد استفاده، سنگ و ملات ساروج است. قسمتی از حجم سد با گل و لای انباشته شده است. به طور تقریبی، ظرفیت مخزن سد در حدود یک میلیون مترمکعب است. طول دریاچه پشت سد در حدود ۲ کیلومتر و عرض متوسط آن حدود ۵۰۰ متر است.