Previous Next

معبد اسپاخو

معبد اسپاخو، معروف به آتشکده یا کلیسای اسپاخو، بر اساس اسناد موجود مربوط به دوره ساسانی و قدیمی ترین بنای ثبت شده این دوره در خراسان شمالی است. این بنای تاریخی به شکل عبادتگاه زرتشتیان است و کمتر دلیل می توان برای تشابه آن با کلیسا پیدا کرد.

معماری این بنا نمادی از معماری خراسان در روزگار ساسانی است که از ترکیب گنبد و ایوان الگو گرفته است، ترکیبی که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی دارد، البته در نظریه‌ای دیگر معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجاترین نوع معماری محسوب می‌شود. معبد اسپاخو که با لاشه سنگ و ملات ساروج ایجاد گشته است دارای پلانی مستطیل شکل است و سقف آن با طاق و گنبد پوشیده شده است. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی به شکل ایوانی بلند با قوس گهواره‌ای است که گنبدخانه در غرب آن قرار دارد در دیواره‌های شمالی و جنوب بنا نیز ورودی‌هایی با طاق کلیدی تعبیه گردیده است که از ویژگی‌های معماری ساسانی می‌باشد. طرح این بنا ترکیبی از یک ایوان با پلان چهار گوش، تالار و یک اتاق چهار گوش در قسمت شرقی است که ایوان آن به وسیله دهلیز به اتاق قسمت شرق ایوان مرتبط است، پوشش سقف اتاق به صورت گنبدی از نوع پوشش های نیمکره ای و قابل مقایسه با گنبد چهار طاق های ساسانی است. معبد اسپاخو در حقیقت پابرجاترین اثر باستانی سده های قبل از اسلام در خراسان پهناور دیروز و استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی امروز است که از نظر تاریخی اهمیت ویژه ای دارد.
با وجود اینکه معبد اسپاخو را به عنوان کلیسا نیز می‌خوانند اما وجود آتشدان و حفره‌هایی در سقف برای خروج دود و... این احتمال را که این معبد توسط زرتشتیان ساخته شده باشد را قوی تر می‌کند و همچنین در اطراف این بنا و روستای اسپاخو بر روی تپه‌ای قبرستانی وجود دارد که از نظر وضع دفن و مقبره سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت اساسی دارد و قبرها به صورت خانوادگی دفن گردیده‌اند که بنا به گفته کارشناسان این شواهد حاکی از آن است که اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه وسیع زندگی می‌کردند و این بنای عظیم مربوط به آنها می‌باشد.  شکل ورودی معبد اسپاخو اهمیت ویژه ای در معماری آن دارد، ورودی از دو قسمت طاق و پایه تشکیل شده که طاق به شکل نیم دایره بر روی پایه ها قرار گرفته اند. در هر یک از نماهای شمالی و جنوبی بنا 9 طاقچه کوچک مستطیل شکل با ابعاد 30 الی 40 سانتیمتری در یک امتداد قرار دارد که بخش فوقانی تمامی این طاقچه ها با دو یا سه عدد از تیرهای چوبی سخت درخت ارس پوشیده شده است. فضای داخلی بخش تالار که با سقف گنبدی پوشیده شده مربع شکل و دارای سه ورودی از اضلاع شمالی جنوبی و شرقی است.
يكي از ويژگي‌هاي داراي اهميت در معماري‎ ‎بناي اسپاخو، چگونگي شكل ورودي‌هاي آن است، اين ورودي‌ها از دو بخش طاق و پايه‎ ‎تشكيل شده‌اند كه طاق به‌شكل يك نيم‌دايره روي دو جرز پايه قرار گرفته و قطر‎ ‎نيم‌دايره طاق از عرض ورودي در بخش پايه بيشتر است. در اصطلاح، اين نوع شكل تركيب‎ ‎طاق و پايه را طاق‌هاي جاكليدي‌شكل مي‌نامند. استفاده از سنگ های نتراشیده، تیرهای کوچک چوبی از درخت ارس، ساروج و شیوه طاق سازی و قوس های طاق ها از مشخصات این بنا است. نمونه‌هايي از اين نوع طاق را می شود در‎ ‎بناهاي آتشكده تخت سليمان، كاخ اردشير در فيروزآباد و كاخ كسري در عراق‎ ‎مشاهده کرد. پابرجا بودن این معبد در طول صدها سال مديون كار صحيح و معماري اصيل ايراني در سده‌هاي قبل از اسلام است اما با وجود اینکه معبد اسپاخو ازهر نظر دارای ویژگی های خاصی است اما تاکنون نتوانسته جایگاه واقعی خود را در بین دیگر اثرهای معروف کشور پیدا کند.