Previous Next

برج چهل‌ دختر دامغان

برج چهل‌دختر دامغان برج آجری در مغرب شهر دامغان پشت آرامگاه امامزاده جعفر و کنار جاده دامغان به سمنان قرار دارد. ارتفاع برج مذکور تقریباً ۱۵ متر و محیط خارجی آن ۲۳ متر و قطر داخلی آن ۵/۵ متر است.

شهر دامغان از شهرهای‏ مهم ایران و دارای برج محکم‏ و خندقی بوده و برجهای‏ اطراف شهر در بعضی از نقاط تاکنون باقی است و آثار عتیقه در این شهر بسیار است. از جمله آنها مسجد تاریخانه و مناره آن، مقبره‏ پیر علمدار، مسجد جامع و گلدسته‏ هايش و مقبره و برج‏ چهل دختران را می‏توان نام‏ برد. روی هم رفته می‏توان‏ گسترش و آبادی دامغان را در قرون پنجم و ششم که‏ همزمان با دوران حکومتی آل‏ بویه، آل زیار و سلاجقه‏ است، مورد بررسی و مطالعه‏ قرار داد. در قرون پنجم-ششم،هنر آجرکاری، بدون وقفه‏ در خلق آثار شکوهمندی چون مسجدها (مسجد جامع‏ اردستان 576، مسجد جامع زواره 548، مسجد جامع‏ گلپایگان 514 و مسجد جامع اصفهان 464) مقابر (مقبره‏ پیر علمدار و مقبره و برج چهل دختران) نقش اساسی‏ برعهده داشته است. در حقیقت از این دوران می‏توان‏ به عنوان «دوران گسترش و تکامل هنر آجرکاری» یاد کرد و از این سو هنر آجرکاری دوران حکومتی‏ سلاجقه در بنای مقبره ‏ها به علت وجود فرقه‏ های‏ صوفی‏گری به عالی‏ترین اوج خود رسید که از زیبایی و جاذبه ‏ای چشمگیر برخوردار بود. کاربرد حاشیه‏ ها، نوارهای تزیینی متناسب با حجم و شکل‏ بدنه و گنبد، معرف هماهنگی و پرداخت استادانه ‏ای‏ است که در آثار هنری ایران از جایگاه و شأنی ممتاز برخوردار بوده است. در این میان گنبد چهل دختران‏ از بهترین نمونه آجرکاری این دوران به شمار می‏رود. وقار و قدرت به یاد ماندنی‏ گنبد  چهل دخترمربوط به ابعادش‏ نیست، بلکه ناشی از طرح آن‏ است. این گنبد قریب هفتصد سال بدون یک ترک خوردگی‏ در کشوری زلزله‏ خیز دوام‏ آورده که شاهدی است بر ریاضیات دقیق و مکانیک‏ بی‏ عیب معمار این دوره.
مقبره چهل دختران یک‏ آرامگاه خانوادگی بوده است‏ که با تزیینات آجری اعم از نقوش هندسی و کتیبه ‏ها تزیین یافته است. در این‏ گستره، نقش تعیین ‏کننده‏ عامل مصالح ساختمانی در شکل بخشیدن به شیوه‏ های‏ گوناگون معماری و آفرینش‏ فرمها و تزیینات مختلف‏ پدیده‏ ای است که بدون‏ شناخت آن امکان تحلیل‏ درست در زمینه تحول فن و هنر معماری میسر نخواهد بود. زیباترین طرحها و تناسب های موزون در صفحه ‏های آجری گنبد چهل‏ دختران دیده می‏شود. این برج از ابنیه دوره سلجوقی است. بنای مذکور در سال 446 هجری به دستور ابوشجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی از آجر ساخته شده است. محیط خارجی این برج 23 متر و قطر داخلی آن 5/5 متر و حدود 15 متر ارتفاع دارد و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه ای به خط کوفی با تزئینات زیبایی آجر و قطار بندیهای جالب مشاهده می شود که از اول آن «امر ببناء هذالقبه الامیر الجلیل ابوشجاع اسفها»... و در قسمت آخر آن «ثلثمائه» خوانده شده است. در بالای در چوبی این برج که در سال‌های اخیر ساخته و نصب شده و از طرف جنوب شرقی باز می‌شود، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد. دکتر ج.کریستی ویلسون در کتاب «تاریخ صنایع ایران» می‌نویسد: «علاوه بر برج مقبره ای که در دامغان به پیر علمدار معروف است و در فصل گذشته مسطور شده، مقبره شبیه آن در همان شهر موجود است که چهل دختران نامیده می‌شود و تاریخ 446 هجری( 1053 میلادی) است. اگر چه این دو برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل دختران بهتر و قشنگتر از آجرهای پیر علمدار است.