Previous Next

مسجد تاریخانه

تاریخانه (به معنای خدایخانه، خانهٔ خدا) از آثار باستانی دامغان است که طبق تحقیقات اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده است.

نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل شده است که تاری لفظ ترکی و به معنای خدا می باشد. خدای خانه از اولین نمونه های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده می باشد. پلان این مسجد عبارتست از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق. تالار ستون دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض تر و رفیع تر از ناوهای طرفین است و شامل محراب می باشد. عده ای سبک معماری مسجد را عربی می دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان نموده اند اما آثار به جای مانده از ستون های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان شباهت بسیار زیادی با ستونهای مسجد تاریخانه دارد. در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها ۲۶ عدد می‌باشد که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته است.
آقای آندره گدار باستان شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صد درصد ساسانی می داند و متذکر می شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح ، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده شده است. بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس ها و ستونها و از خشت برای ساخت دیگر قسمت های مسجد استفاده گردیده همچنین برای ساخت قوس های بی نظیر طاق ها ، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف بکار رفته است.  قوس های بکار رفته در تاریخانه گهواره ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی نداشته و در هفت تپه شوش نیز دیده شده است. استفاده از قوس های جناغی در سمت رو به حیاط ، همچنین گنبدهایی که بر روی ستون ها زده شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد نداشته و مربوط به دوران بعد می باشد. این مسجد در گذشته دارای الحاقاتی بوده که اکنون از بین رفته است. صحن مرکزی تنها با ماده ای آهکی یا گچی پوشیده شده است.