Previous Next

خانه تاریخی ختایی ها تبریز

ختایی ها بازگانانی از ثروتمندترین خانواده های آن دوران در تبریز و از مبارزان و مشروطه خواهان بودند که به دست روس ها قتل عام شدند و خانه ی تاریخی به جا مانده از آنها، خانه ای است درحدود ۷۰۰ مترمربع مساحت و۸۰۰ متر مربع زیر بنا، با قدمتی حدود۱۵۰ سال قبل و به دوران قاجار مربوط می شود و ستون های بلند این بناست که در نگاه اول تو را حیرت زده می کند. اکنون این خانه، خانه هنرمندان تبریز است و محفل و محلی برای تجمع، ارتباط و تبادل افکار و آرای اصحاب فرهنگ و هنر تبریز و اثری تاریخی که در ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسیده است.

در منطقه باغشمال تبریز پس از عبور از کوچه‌ای نسبتا تنگ و باریک در خیابان ارتش‌جنوبی، به محله‌ای می‌رسیم که به «کوچه صدر» معروف است، به بن‌بست پر پیچ و خمی که در و دیوارش، گنجینه‌ای از حکایت‌ها و روایت‌های مبارزه مردم آذربایجان است. گویی که به دالان تاریخ وارد شده ای و  خود را هم پای مبارزان و مشروطه‌خواهان می‌بینی و با روح متعالی آنان، صف به صف و سنگر به سنگر، تاریخ و رویدادهای آن را به نظاره می‌نشینی. پس از عبور از خانه‌ی قدیمی علی مسیو و دو خانه آن‌طرف‌تر، به خانه‌ی معروف خانواده «ختایی‌» می‌رسی. ختایی‌ها بازگانانی بودند که از ثروتمندترین خانواده‌های آن دوران در تبریز محسوب می‌شدند. از درکوچک چوبی که می‌گذری وارد حیاط بیرونی می‌شوی. آن‌چه در نگاه اول تو را حیرت‌زده می‌کند، ستون‌های بلند این بناست. حوض آبی بزرگ در وسط حیاط، به چشم می‌خورد. انعکاس تصویر ستون‌های بلند ایوان خانه در داخل آب، بر جذابیت این خانه می‌افزاید.
خانه ختایی‌ها، حدود ۷۰۰ مترمربع مساحت و۸۰۰ متر مربع زیر بنا دارد. اسناد تاریخی و آثار قدیمی برجای مانده در آن، قدمت خانه را به حدود۱۵۰ سال قبل و دوران قاجار مربوط می‌سازد. این خانه، روزگاری به حال خود رها شده و در معرض ویرانی بود. اما یکی از شهروندان علاقه‌مند به آثار تاریخی تبریز (آقای تشکری)، این خانه را شناسایی و آن را خریداری نمود و به همت میراث فرهنگی و با حمایت و هدایت این سازمان، خانه ختایی‌ها، در مدت سه سال دوباره مرمت و بازسازی گردید. در بازسازی این بنا اصل بر رعایت معماری اولیه و ظاهر واقعی گذاشته شده و با استفاده از آجرهای چهارگوش و شتری، نمای خانه، به شکل اولیه آن بازسازی شده است.
در صحن بیرونی که بسیار دل‌باز و دل‌انگیز است، پنج ستون استوار و محکم، هر یک به ارتفاع ۷۰/۸ متر، قوام بنا را تضمین کرده‌اند. سرستون‌ها، پنجره‌ها، هشتی‌ها و ایوان‌های این بنا، به ‌سبک معماری دوران قاجار ساخته شده است. اتاق‌های نشیمن و نیز تالار نسبتا بزرگی که محل اسکان و ضیافت مهمانان و برگزاری جلسات بود، در ارتفاعی حدود۱۰ متر بالاتر از کف حیاط ساخته‌ شده است. «اتاق مهمان» یا تالارخانه، طاقچه هایی دارد که در هنگام بازسازی بنا، از زیر خروارها خاک و گچ‌کاری‌های ناشیانه و ثانویه بیرون آورده شده‌است. اصل «قرینه» همانند سایر معماری‌های دوره قاجار در این خانه رعایت شده‌است. و به استناد این اصل بود که بعد از کشف طاقچه و طرح و نقشی بر روی دیوار، برای یافتن قرینه‌ی آن اثر در ضلع مقابل یا دیوار مجاور، تلاش شده و اثری که پشت سفیدکاری های ناشیانه و بی سلیقه پنهان شده بود رونمایی می شود.
اتاق نشیمن خانه، کمی کوچکتر است و در بازسازی و مرمت خانه نیز سعی شده، تا امکانات و وسایل به کار رفته در آن، رنگ واثری از قدمت و تاریخ داشته‌باشد. راه پله‌ای کوچک، این اتاق را به طبقه دوم متصل می‌کند. در طبقه دوم که بیشتر به نیم طبقه شبیه است، دو و یا حداکثر سه اتاق کوچک وجود دارد. در این اتاق‌ها نیز، طاقچه‌ و اجاق برای روشن‌کردن هیزم، به همان سبک و سیاق دوره‌ی قاجار، به چشم می‌خورد. بعد از عبور از صحن بیرونی و اتاق‌های این قسمت، به حیاط اندرونی راه می‌یابیم.
حیاطی تقریباً کوچک و به مساحت ۵۰ متر مربع، با باغچه ای کوچک در وسط حیاط که زیر سایه دیوارهای بلند اطراف خانه محصور شده است. در قسمت شرقی حیاط، در کوچکی وجود دارد که ما را به زیرزمین رهنمون می شود. زیرزمینی بسیار خنک که بوی کهنگی و قدمت، مشام را نوازش می دهد. اینجا است که خود را در دل تاریخ و گذشته می یابی. این زیرزمین که سقف آن طاق مانند است، اندرونی را به بیرونی وصل می کند اما در این فاصله کوتاه، اتاق های انباری، آب انبار، تنورخانه، و دهلیزی دلباز وجود دارد در این دهلیز، حوض کوچکی پر از آب وجود داشت و در گوشه ی آن دو عدد پشتی و چند طاقچه و رف که صاحب خانه به هنگام خستگی بعد از خواب نیمروزی و یا در شب های گرم تابستان در اینجا به استراحت می پرداخت. درگذر از این محوطه زیبا، به «مطبخ خانه» می رسیم. محلی که در آن تنوری وجود دارد برای پختن نان و حکایت این تنور و نقشی که در دوران مشروطیت داشته بسیار شنیدنی است. گویا یکی از فرزندان خردسال خانواده «ختائی ها» با مشاهده تهاجم وحشیانه مهاجمان روس، در داخل این تنور مخفی می شود. مهاجمان نمی توانند او را پیدا کنند اما این کودک مظلومانه از دریچه واقع در روی تنور، شاهد خونریزی و قتل عام خانواده اش بوده اما از ترس دم برنیاورده است. این خانه هم اکنون خانه هنرمندان می باشد و به عنوان محفل و محلی برای تجمع، ارتباط و تبادل افکار و آرای اصحاب فرهنگ و هنر تبریز و نیز محلی برای شناسایی، کشف و پرورش استعدادهای ناب و جوان است تا از این طریق فرهنگ و هنر تبریز و آذربایجان بیش از گذشته به رشد و بالندگی برسد. این اثر در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۴۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.