Previous Next

مسجد جامع فریومد

مسجد جامع فریومد که در قلب روستای زیبای فریومد قرار دارد یکی از کهن ساختارهای فراموش شده ایران است. مسجد جامع فریومد در روستای فریومد از توابع شهرستان میامی، بر سر راه شوسه شاهرود به سبزوار واقع شده است.

کمتر روستایی را در ایران می توان یافت که هم از جنبه تاریخی و هم از نظر ادبیات دارای اهمیت باشد، اما روستای «فریومد» این ویژگی را داراست. نام فرومد یا فریومد یادآور سربداران و شیخ حسن جوری است که نقش بسزایی در تاریخ مبارزه ایرانیان با مغولان ایفا کرده است. فریومد مبدا حرکت آزادی خواهانه سربداران علیه مغولان بود. ابن یمین فریومدی (معروف و متخلص به ابن یمین) نیز که نامی آشنا در تاریخ ادبی ایران است متعلق به این خطه از ایران کهن است. یکی از نمادهای تاریخی روستای فرومد، «مسجد جامع» آن است؛ بنایی شگفت انگیز که هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. در سفر به این روستا عظمت آن شما را بخود خواهد کشاند. مسجد جامع فریومد از آثار ارزشمند معماری ایران است که در دوره ایلخانی گسترش یافته و بر تزئینات آن افزوده شده است. این مسجد از دیدگاه معماری دارای اهمیت هنری فراوان است. مسجد جامع فریومد از معدود مساجدی است که گچبری، نقش‌ ها و کاشیکاری‌ های زیبای قرون چهارم تا هفتم هجری در بنای آن بکار رفته و به همین دلیل در زمره آثار تاریخی مهم و کم ‌نظیر ایران درآمده است. این بنا دارای تزئینات معماری منحصر به فرد گچی و آجری با تلفیق کاشی فیروزه ‌ای است. بنای این مسجد که نخستین بنای تاریخی استان سمنان است، از عجایب هنری ایران است و حدود نهصد سال قدمت دارد. دو ایوان بلند رو به روی هم در دو جهت شمالی و جنوبی ایستاده ‌اند و بر دیوارها، طاق ‌ها و سقف و پیشانی ایوان‌ ها، نقوش اسلیمی، گیاهی و هندسی، آجرکاری ‌ها، گچبری‌ ها، مقرنس ‌ها یا گوشواره‌ ها و کتیبه‌ های قرآنی تحسین هر بیننده‌ای را برمی انگیزد.
گفته می شود مسجد جامع «فریومد» بر روی بقایای یک آتشکده بنا شده است. بنا در مساحتی حدود ۸۲۰ متر مربع با نقشه دو ایوانی ساخته شده و متشکل از دو ایوان شمالی و جنوبی، دو ایوانچه در طرفین ایوان ها، شبستانی در ضلع شرقی ایوان جنوبی و احتمالا شبستانی به قرینه آن در ضلع غربی، دو رشته رواق در طرفین صحن، اتاق گنبد دار چهار گوش در ضلع غربی ایوان شمالی و سردری مزین است. شبستان غربی کاملا ویران شده و در بقایای ویرانه ها آثاری ازتزئینات دیده می ‌شود. این بنا که به دوره خوارزمشاهیان  و قرن هفتم هجری قمری نیز نسبت داده شده، بررسی کالبد معماری و تزئینات اولیه آن که در زیر لایه‌ای از آجرکاری دوره ایلخانی پوشیده مانده است، تاریخ بنا را به دوره سلجوقی برمی گرداند. با یادآوری آنچه ابوالحسن بیهقی (متوفی سال ۵۶۰ ه.ق) در باب برگزاری نماز آدینه در فریومد بدان اشاره کرده است، و با ذکر این نکته که در هیچ سند دیگری، به وجود مسجد جامع دیگری در فریومد اشاره نشده است ، می توان تصور کرد که بنا در اواسط قرن ششم (دوره سلجوقی) مورد استفاده بوده است. از سوی دیگر ساختار یکپارچه زبره و نما که به تعبیر دکتر پیرنیا از مهمترین ویژگی های معماری دوره سلجوقی است، این فرضیه را تقویت می کند که بنا به احتمال فراوان در دوره سلجوقی ساخته شده است. مشابه چنین نظری را می توان در آرا و افکار صاحب نظرانی چون آندره گدار و دونالد ویلبر نیز یافت. مسجد جامع فریومد به تبعیت از ساختار عمده آثار معماری ایران، بنایی درون گرا است. درون گرایی مسجد، سبب تعریف صحن میانی به عنوان عنصر اصلی فضاساز شده است، به گونه ‌ای توده بنا با قرارگیری در پیرامون آن شکل گرفته است. ورودی مسجد، در ضلع شمالی بنا قرار دارد و مزین به تزئینات غنی و زیبای آجرکاری، گچبری و کتیبه ‌هایی نیز هست. سردر آن به صورت ایوانی با قوس شکسته است که در حاشیه داخلی آن، دو ستون نمای آجری اجرا شده است. این ستون ‌ها در پایین بر روی سکوی طرفین سر در قرار گرفته و در بالا به سر ستون مکعب شکل پایان می پذیرد. زیبایی این مسجد در تزئینات بسیار زیبا و نغز آن است. در طرفین این ستون نماها نیز تزئینات آجرتراش به شکل هشت ضلعی منتظم دیده میشوند که در فضای خالی داخل شعاع‌ های آنها سفال مهری با نقش گیاهی قرار گرفته و گچبری ‌هایی با نقوش هندسی وجود داشته که بخش اعظم آن فرو ریخته است. دیواره های داخلی سردر با تزئینات گچبری به شکل مربع ‌های کوچک و پوشش طاقی سردر با گچبری و مقرنس تزئین شده است. در پاکار طاق سردر، کتیبه‌ای سرتاسری به خط نسخ و در زمینه تزئینی گچبری شده است. مضمون این کتیبه آیات قرآنی است که به شدت آسیب دیده است. در انتهای سردر ورودی درگاه کوتاهی به ارتفاع ۱.۵ متر قرار دارد. وضعیت درگاه نشان می دهد که در دوره های متأخرتر، آن را کوچک و کوتاه کرده‌ اند. پس از سردر، دالانی به عرض حدود ۲.۵ و طول ۶ متر قرار دارد که از طریق آن به صحن و شبستان جانبی می‌ توان راه یافت. صحن مسجد به شکل مربع مستطیل، در جنوب و شمال با دو ایوان بزرگ و در غرب و شرق با بقایای رواق ‌های جانبی محدود می گردد. ایوان بزرگ و جنوبی مسجد به عرض ۶.۶۲ و عمق ۱۱.۲۵ متر، از ایوان مقابل بزرگتر و رفیع تر است. درون ایوان جنوبی، محراب قرار دارد، با گچکاری ‌های منقوش به طرح ‌های گوناگون که هنوز رنگ فیروزه ‌ای و آبی لاجوردی آن چشم نواز هستند. سقف ‌های ایوان‌ ها مرمت شده ولی هنوز مقرنس ‌های آنها بازسازی نشده است.