Previous Next

مجموعه کاروانسراهای میان دشت

اگر تجربه سفر زمینی را به مشهد داشته باشید، تقریبا در میانه جاده تهران- مشهد مجموعه عظیمی وجود دارد که جدا از قدمت و ارزش تاریخی، حدود دو سالی است به عنوان یک مرکز اقامتی-گردشگری شناخته می شود.

در مسیر یکی از جاده های فرعی جاده ابریشم در ایالت قومس بین میامی و عباس آباد روستای میاندشت واقع شده است . در کنار دهکده میاندشت که در حال حاضر خالی از سکنه می باشد سه کاروانسرای متصل به هم ، سه آب انبار ، یک حمام ، چاپارخانه ، تلگراف خانه وجود دارد که در مجموع به نام کاروانسرای میاندشت نامیده می شوند. این مجموعه ارزشمند تاریخی که در تاریخ 14 شهریور 1336 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، از موقعیت و امکانات خوبی برخوردار است که می توان به عنوان یکی از قطب های گردشگری شرق کشور روی آن حساب کرد. کاروانسرای میان دشت مجموعه ای عظیم است که از سه کاروانسرای متصل به هم تشکیل شده است. در یک کلام،کاروانسرای میاندشت، گوهری گران قیمت در منطقه است. از سه کاروانسرای مذکور یکی در زمان شاه عباس اول به وسعت 2500 متر عرصه به صورت چهار ایوانی و دو کاروانسرای دیگر مربوط به دوره قاجاریه به صورت چهار ایوانی یکی به وسعت 10 هزار متر و دیگر به وسعت 8 هزار متر عرصه وجود دارد. این کاروانسرا امروزه شامل سه کاروانسرا است که در امتداد غرب به شرق، در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. بر سردر کاروانسرای میانی، کتیبه ای منظوم به تاریخ 1290 است؛ و بر سردر کاروانسرا غربی، کتیبه ای از تعمیرات سال 1291 خبر می دهد.
کاروان سرای غربی این مجموعه از کاروانسراهای شاه عباسی است. بانی دو کاروانسرای دیگر حسین خان نظام الدوله، ایلخانی شاهسون، ملقب به "شهاب الملک" والی خراسان، بوده است. کاروانسرای صفوی را حاجی علی نقی کاشانی در دوره قاجاریان مرمت کرده و کتیبه کاروان سرای میانی به خط "عبدالوهاب" است. محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، مولف مطلع الشمس در توصیف این سه کاروانسرا نوشته است که در این مجموعه و بیرون آن، بیست هزار نفر می توانند اقامت کنند. جهانگردان و مستشرقان بسیاری در این کاروانسرا اقامت و در سفرنامه های خود به آن اشاره کرده اند. هانری رنه د آلمانی، این مجموعه را بزرگترین کاروانسرای راه مشهد- تهران دانسته و نوشته است که در این کاروانسرا، مانند شهر، دکانهای قصابی و نانوایی و سراجی و غیره وجود دارد و چند دلاک و پینه دوز سر مسافران را اصلاح و پاپوش آنان را تعمیر می کنند. در سفرنامه خراسان و کرمان، تألیفی به سال 1321 آمده که در اینجا تلگراف خانه  دولتی دایر بوده است. کاروانسرای غربی این مجموعه در دوره صفویان در مسیر جاده ابریشم احداث و برای امنیت آن در برابر حملات راهزنان، دو قلعه و یک چاپارخانه در جوارش بنا شد. در دوره قاجاریان، جاده ابریشم اهمیت گذشته را نداشت؛ ولی کثرت زوار و مسافران مشهد باعث تردد بسیار در این راه بود و کاروانسرای صفوی گنجایش آن جمعیت را نداشت. به همیت علت، کاروانسرای دیگری در سوی شرقی آن ساختند و پس از مدت کوتاهی، فضای میانی این دو خود به کاروانسرایی بدل شد. در دوره معاصر، از کاربرد این مجموعه کاسته شد و به مرور زمان آسیب هایی به آن وارد گردید.