Previous Next

دریاچه هامون

تالاب بين المللي هامون يكي از تالاب هاي مهم دنيا و بزرگترين درياچه آب شيرين در سراسر فلات ايران محسوب مي شود كه با مساحتي حدود 5700 كيلومتر مربع و دامنه عمقي 1 تا 5 متر در ناحيه كويري و بياباني شرق كشور، در منطقه سيستان و در محدوده 60 درجه و 39 دقيقه تا 61 درجه و 35 دقيقه طول شرقي و 31 درجه و 15 دقيقه تا 31 درجه و 32 دقيقه عرض شمالي واقع گرديده است.

دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند. این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه هامون را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند. وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است واین وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
نام درياچه هامون در اوستا « كانسويا » ، در پهلوي « كيانسي » و در كتب قديم فارسي از جمله صددر، بندهش و روايات هرمزديار ، « كانفسه » آمده است؛ گاهي در اوستا آن را « زريه » به معني دريا مي ناميدند و با نام « زريه كيانسي » خوانده مي شد. در شاهنامه فردوسي و در كتاب هاي جغرافي فارسي و عربي ، اسم درياچه هامون « زره » است . هامون اسمي است كه بعد ها به اين درياچه داده شده است . كلمان هوار در سال 1911 ميلادي آن را هامون دشت ناميده است.
کیانسی یا کیانسه نام اسطوره‌ای دریاچهٔ هامون است که بر اساس اعتقاد زرتشتیان در هزارهٔ سوم پس از تولد زرتشت، سوشیانس از آب‌تنی دوشیزه‌ای در این دریاچه متولد خواهد شد. در ادبیات و اسطوره شناسی ایران کهن، دریاچه هامون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به ویژه در مباحث فرجام‌شناسی دین زرتشتی. در اوستا بارها به این دریاچه اشاره شده است. کنار این دریاچه کوه اوشیدا(اوشیدم یا اوشیدر) قرار دارد که در واقع کوهی بوده است که بر فراز آن بر زرتشت پیامبر وحی نازل می شده است. هم اکنون به نام کوه خواجه نیز معروف است. بسیاری از مورخین با توجه به کوه اوشیدر و دریای کیانسه و سایر اسناد موجود خاستگاه آیین زرتشت را سیستان می‌دانند. تیمورلنگ نیز از این دریاچه چنین یاد می‌کند:امیر سیستان مرا سوار برکشتی کرد و روی دریاچه هامون گردش داد وبه من گفت که در دوره رستم وسعت این دریا بیش از این بود که می‌بینی. مولف حدودالعالم می‌نویسد:دریای زره به سیستان است که گرد آن سی فرسنگ است، اندر پهنای او هشت فرسنگ وگاه آب این دریا چندان بود که از رودی خیزد که از کرمان بگذرد وبه دریای اعظم ریزد. در جهان نامه از هامون اين طور ياد شده است : شهر سيستان را زرنج خوانند و به نزديكي شهر بحيره اي است كه او را زره خوانند و رود هيرمند در آن ريزد و چون آب او نهايت شود، نقصان گيرد و آب او خوش باشد. طبق مستندات موجود، اين درياچه در قديم الايام وسعت زيادي داشته است. از لحاظ اعتقادي و بر اساس اسطوره هاي زرتشتي درياچه هامون مقدس بوده و ظهور منجي (سوشيانت) از اين درياچه اتفاق مي افتد.