Previous Next

ارگ علیشاه تبریز

ارگ علیشاه، از نماهای تاریخی شهر تبریز و دارای قدمتی است 700 ساله، از بلندترین و قدیمی ترین دیوارهای تاریخی ایران زمین است و ساختش برمی گردد به دوره ایلخانیان که با حکومت هلاکو برایران شکل گرفت که تا صد سال ادامه داشت. دستور ساختش را تاج الدین علیشاه گیلانی صادر می کند و معماری بنا از نوع آذری است، یعنی معماری مغولی یا ایرانی مغولی که از هجوم مغولان به ایران شروع می شود و تا آغاز صفویه ادامه می یابد. روایت درباره اش متعدد است عده ای بر این باورند که مسجد بوده است و جای نماز، عده ای هم از محققان موافق بر این موضوع که آرامگاه بوده است نه مسجد اما هرچه بوده است اکنون تنها دیوار ضلع جنوبی اش به جا مانده است با ۳۳ متر ارتفاع.

ارگ علیشاه، از نماهای تاریخی شهر تبریز و دارای  قدمتی است 700 ساله، از بلندترین و قدیمی ترین دیوارهای تاریخی ایران زمین است و ساختش برمی گردد به دوره ایلخانیان که با حکومت هلاکو برایران شکل گرفت که تا صد سال ادامه داشت. دستور ساختش را تاج الدین علیشاه گیلانی  صادر می کند که البته تبریزی است اما گیلانی ازآن جهت پسوند شهرت او است که در آن زمان هر فردی بسته به شهری که دادوستد می کرده و ارتباط داشته به آن نام خوانده می شده است.
داستان ساخت ارگ علیشاه از این قرار است که علیشاه با زیرکی خود را به سلطان محمد هشتمین  شاه ایلخانی، همان که دستور  ساخت گنبد سلطانیه را  صادرکرد، نزدیک می کند و به وزارت می رسد و همزمان می شود با خواجه رشیدالدین فضل الله دانشمند و وزیری که ربع رشیدی را می سازد و علیشاه هم که یارای دیدنش نبود دستور ساخت عمارتی را می دهد که از هر نقطه ای از تبریز و از دوردست ها دیده و آوازه اش جهانی گردد، بدین منظور استاد علی فکری معمار را به کار می گمارد. معماری بنا از نوع آذری است،  یعنی معماری مغولی یا ایرانی – مغولی  که از هجوم مغولان به ایران شروع می شود و تا آغاز صفویه ادامه می یابد. اوج سبک این نوع معماری در دوره تیموریان و ایلخانیان است و آثاری که بر این نوع سبک استوارند من جمله اند گنبد سلطانیه، ارگ علیشاه، مسجد جامع یزد و ورامین، مسجد گوهرشاد، و حرم امام رضا (ع). این بود که  عمارت علیشاه بنا می شود، روایت درباره اش متعدد است عده ای بر این باورند که مسجد بوده است و جای نماز ، عده ای هم از محققان موافق بر این موضوع که آرامگاه بوده است نه مسجد اما هرچه بوده است اکنون تنهادیوار  ضلع جنوبی اش به جا مانده است با ۳۳ متر ارتفاع .
 از همان ابتدای ساخت به جهت تعجیل در کار و دقتی که نمی نمایند سقفش فرو می ریزد، و بعد از مدتی هم علیشاه برای شیخ پاپوشی درست می کند و شاه دستور قتلش را می دهد و در ربع رشیدی به خاکش می سپارند. رقیب از دست می رود و انگیزه ادامه ساخت بنا نیز هم ، بعد از مرگ سلطان محمد در زمان پادشاه ایلخانی نهم یعنی ابوسعید بهادران، ساخت ارگ علیشاه ادامه می یابد تا اینکه علیشاه در می گذرد و با مرگش ساخت بنایش هم باز می ایستد و او هم در کنار بنایش به خاک سپرده می شود.

اما مرگ علیشاه پایان داستان پر فراز و نشیب ارگش نیست که داستان ها از سر می گذراند ، اول که این بنا هم چونان بازار و مسجد کبود  در شهر تبریز از زلزله مخوف سال 1193 درامان نمی ماند و فرو می ریزدتا اینکه میرسد   به زمان قاجار و حملات و جنگهای ایران و روس، عباس میرزا مسجد علیشاه را تبدیل می کند به مقر نظامی و انبار ذخیره و مهمات و از اینجا به بعد است که نام ارگ علیشاه بر آن می ماند. اما بالاخره مقاومت تمام می شود و ارگ، به تسخیر روس در می آید و از خشم روسها هم  در امان نمی ماند و بعد از اینکه پرچمشان را در بالای ارگ به احتزاز در می آورند  آن را به توپ میبندند و به همین بسنده نکرده و برج و باروهایش را به آتش می کشند.
در دوان مشروطه نیز به مقر مقاومت ستارخان و باقرخان آن دو دلاور رشید تبدیل می شود و هنوز هم جای توپهای قاجار بر دیواره اش قابل مشاهده است. بعد از آرامش برقراری نسبی مشروطه در اواخر حکومت قاجار بناهایی چون مدرسه نجات، از نخستین مدارس به سبک امروزی ایران، و سالن تئاتر شیر و خورشید که تنها نمونه اش در  سن پطرزبورگ بوده است در محوطه پیرامونی ارگ ساخته می شود و  اما دوران  پهلوی آخرین سلسله پادشاهی در ایران که قدر این بنا را در ک کرده و آن را در سال 1310 ه ش ثبت ملی می کنند. آنها هم حفظش را ثبت اما کمر به تخریبش می بندند و هر آنچه قاجار اضافه کرده بود از جمله مدرسه و سالن تئاتر را فرو می ریزند  و به جایش پارک ملتی را در محوطه ی جنوبی ارگ در دوره محمد رضا شاه پهلوی می سازند . دوران بعد از انقلاب فرا می رسد و تصمیم گرفته می شود که همان مسجد بماند و پارک ملی و همینطور دیوار ششصد ساله شمالی اش را تخریب و مصلایش می کنند. خلاصه کلام آنچه به جا مانده است ارزش دیدن را دارد که دنیایی از تاریخ را از پشت سر نهاده است و تنها دیوار ایوان جنوبی ارگ با ارتفاع 26 تا 33 متر که گوشه ای از عظمتش را نمایان می سازد برجاست.